Bu dersimizde haber kaynağı, haberin doğruluğu ve tarafsızlık ilkesi konularını işleyeceğiz.

Haber Kaynağı Nedir?
Haber kaynağı, bir olayın doğrudan yaşandığı bölgeden, birinci ağızdan alınan bilgidir. Teyit edilebilir olması çok önemlidir. Ve hiçbir zaman tek bir kaynağa bağlı kalmadan araştırma yapılması gerekmektedir. Burada önemli olan haberin kaynağından ziyade kaynağın doğruluğu ve teyit edilebilir olmasıdır. Aksi takdirde haber içeriğinde bulunan şeyler iddianın ötesine geçemez ve kaynak ne kadar doğru olduğunu söylese de yasalarca onaylanmadıkça iddia olarak kalmalıdır.

İddia ve netlik arasındaki fark nedir?
Örnek vermek gerekirse, bir cinayet, cinayeti işlediğini “iddia eden” veya kolluk kuvvetlerince bu cinayetin x kişi tarafından işlendiği “zannediliyor ise” o kişi cinayeti işleyen kişi değil, cinayet zanlısı konumundadır. Yani böyle bir ihtimalin varlığı her zaman yarı yarıyadır, ta ki hüküm yargı tarafından verilip cinayet zanlısı aksi ispat edilene kadar “suçlu” bulunursa. İşte o zaman haber içeriğinde cinayet zanlısı değil, cinayet hükümlüsü olarak belirtilmelidir. Yargı kararını verdikten sonra bile cinayet zanlısı ifadesi geçerse haberin güncel yazısında bu da yanlıştır. Çünkü yargı kararını vermiş, kişiyi suçlu bulmuştur. Bunun üzerine yorum katamaz, kendi görüş ve fikirlerimizi yansıtamayız.

Unutmayın önemli olan tarafsız haberciliktir. Kişiler veya kurumlar değil.
Tarafsızlık ilkenizi nasıl belirlemelisiniz?
Tarafsızlık ilkeniz, aynı bir berrak su gibi olmalı, habercilikte, haberi yazan kişinin görüşü önemsizdir, asıl önemli olan haberin doğruluğudur, sizin etiğiniz size kalmalı ve kesinlikle tek bir yorum bile katmadan yazmalısınız, bu işin en temel ahlak kavramı dürüstlüktür, bunu bu kitabımda sık sık tekrarlayacağım ki ne anlatmak istediğimi iyice hep beraber kavrayalım.
Buraya kadar olan yazılarımda bu işin ahlakını, temel konuları, kendi görüş, bilgi ve önerilerimi paylaştım bundan sonra okuyacaklarınız gazeteciliğin teknik detaylarıdır. Her yerde bu tür detayları bulabilir farklı anlatımlar ile bilgi dağarcığınızı destekleyebilirsiniz.

TEKNİK DETAYLAR

Haber teyidi nasıl yapılmalıdır?
Haber teyidi için haberin ve olayın kaynağına inmeli birden fazla bilgiyi bir araya getirmeli ve bir doğruluk süzgecinden geçirmelisiniz. Peki nedir bu süzgeç? Size ulaşan haber içeriğinde teyit.org’un da kaynağına ve benim de gözlemlerime göre;

1 – Haber kaynağı belli değil ise
Size ulaşan haberin kaynağı belli değil veya desteksiz bir kaynaktan geliyor ise, e posta yolu ile, kurumsal veya doğrudan ulaşabileceğiniz bir şekilde size ulaştıysa bu haberin gerçekliği kesinlikle sorgulanmalıdır. Haberin kaynağı, haberin doğruluğuna inanıyor ise mutlaka kendisine ulaşılmasını ve daha detaylı bilgi vermeyi isteyecektir bu konuda çok dikkatli olmalısınız.

2 – Haber içeriğinde bunu acil olarak herkes ile paylaşmamız belirtiliyor ise
Haber içeriğinde bir telaş, veya sizi araştırmadan uzaklaştırıp direkt haberleştirmenizi istiyor ise yine bu konuda da şüphelenmeniz gerekmekte, en az kaynağı belli olmayan haber kadar tehlikelidir ve bir an önce yalan haberin yayılmasını istiyor olabilir.

3 – Kızgınlık, merhamet ve yardım hissi uyandıracak bir içerik ise
Yalan haber yaymak isteyen kötü niyetli insanlar genelde, insanların en zayıf anlarını zorlamaya çalışırlar, sizlerin de insan olduğunuzun bilincinde olup, duygularınıza yenik düşmenizi isterler, bu tarz bir e posta veya ileti alırsanız kesinlikle önceliğiniz araştırmak olsun.

4 – Çeşitli komplo teorileri ve bir arkadaşımın başına gelmiş gibi içi boş bir kaynak iletiliyor ise
Komplo teorisyenlerini her geçen gün arttığı şu günlerde, özellikle covid 19 sürecinde bizzat tanık olduğumuz sahte haberlerin genelde bu tarz komplo teorilerinden türediğini, 3. şahısların başına gelen olayların mutlak doğruymuş gibi aktarıldığı birçok haber gördük ve görmeye devam ediyoruz.

Bunun önüne geçebilmek için, bu tür iletileri ve haberleri, devlet kurumlarından teyit almadıkça kesinlikle paylaşmamanız gerekmektedir.

5 -İçeriğinde bilimsel veri ve referans karmaşası var ise

İletide veya size ulaşan haber içeriğinde, bilimsel veriler ve referanslar belirtiliyor ise araştırmanız ve gerçeği öğrenmeniz çok daha kolaydır. Çünkü bilimsel veriler halka açık bir şekilde internet ortamında veya fiziksel olarak en basit yol olan kütüphane kitaplarında bile ulaşılabilir durumdadır.
Bu tarz bir haber ile karşılaştığınız zaman yapmanız gereken, içerikte verilen bilimsel verilerin doğruluğunu teyit etmektir, zaten gerisi çorap söküğü gibi gelecektir.

6 – Alakasız bilimsel kelimeler ve cümleler ısrarla sarf ediliyor ise
5. Madde ile birbirine benzerlik gösteren bir diğer yöntem ise, sahte haberlerde sanki o haber gerçekmiş gibi birçok alakasız bilimsel kemile ve cümleler sürekli tekrar tekrar kullanılır, alakasız isimlerden sözde alıntılar yapılır, bu da 5. madde gibi ulaşması çok kolay bir teyit yoludur. İnternet üzerinden veya fiziksel kütüphanelerden bu bilimsel kelimeleri ve sözde alıntıları çok rahat bir şekilde teyit edebilirsiniz.

7 –Tüm başlıkta büyük harf ve ünlem gibi sizin dikkatinizi çekmeye çalışıyor ise

Eğer bir ileti veya haber sizin dikkatiniz çekmeye çalışıyor ise tüm başlık büyük harfler ile başlıyor gözünüze sokulmaya çalışıyor ve bir an önce araştırmadan paylaşmanız için teşvik etmeye çalışıyor ise yine dikkat etmelisiniz.
YANLIŞ BİLGİYİ NASIL TEYİT EDECEK VE DOĞRULUĞUNA EMİN OLACAKSINIZ?

Öncelikle bilginin bir kaynağı olmaz ise, bu bilgiyi bizzat sizin doğrulamanız gerekecektir. Buna ise araştırmacı gazetecilik diyoruz. Araştırmacı gazetecilikte, en önemli kural kaynağa bizzat gazetecinin ulaşması ve
doğruluğunu bizzat teyit etmesidir. Birkaç başlıkta örneklendirerek haberleri nasıl teyit edeceğinize gelin hep beraber bakalım.

1- Sağlık ile ilgili haberler
Sağlık ile ilgili haberlerin 1. teyit noktası Devlet kurumu ve en yetkili makam olan Sağlık Bakanlığıdır, eğer doğrudan sağlık bakanlığına ulaşamıyor iseniz örneğin bir hastalığın tedavi yöntemleri ile ilgili verilere ve teyide ihtiyacınız var olduğunu ele alalım, bu konuda uzman doktorlara ulaşabilir onlardan teyit alabilir, paylaşırken de o doktordan teyit aldığınızı örneğin; “Göz sağlığı ve hastalıkları uzmanı Operatör Doktor x kişisinden aldığımız bilgilere göre,” şeklinde belirtmeniz ve bunu doktora açıkça belirteceğinizi söylemeniz gerekmektedir. Aksi takdirde Hipokrat yemini etmiş her doktor, mesleği gereği yalan bilgi veremez, verir ise siz o doktordan olayın teyidini aldığınızı belirttiğiniz sürece sorumluluk sizden kalkmış o doktorun üzerinde olacaktır. Bu demek değildir ki doktoru zan altında bırakıyorsunuz. Tam tersi kendi alanında uzman her doktor sizlere seve seve bilgi verir ve verdiği bilginin doğruluğunun arkasında durur.

2- Adli olaylar
Yurtiçinde yaşanan birçok adli olayın kaynağı genelde İçişleri Bakanlığı veya yargıdır. Ülkemizde yaşanan herhangi bir adli vakada haber yapacaksanız, kaynağınız ya İçişleri Bakanlığı ya da yargıdır, burada yargıdan kastedilen, adli rapor, hakim kararları, veya doğrudan basın açıklamaları olacaktır. Burada da örnek vermek gerekirse; “x adliyesinin kararına göre” veya “İçişleri Bakanlığı’nın açıklamasına göre” şeklinde belirtebilir, konunun kaynağının doğrudan kurumlar olduğunu belirtebilirsiniz.

3- Dünyadan haberler
Her haber ülkemizde gelişen olaylar olmayabilir, ülke dışı haberlerin kaynağı da yine oranın ulusal haber kaynakları veya ülkemiz Dışişleri Bakanlığı olmalıdır. Yine örnek vermek gerekirse “Newyork Times’ın haberine göre, veya Dışişleri bakanlığının yaptığı açıklamaya göre,” şeklinde olabilir.
Her 3 olayda da farkettiğiniz üzere hem Devlet kurumu hem de özel kişi ve kurumları kaynak göstermenin yollarını açıkladım, bu haberin içeriğine göre türetilebilir ve kaynak bulma yolunda sizlere fikir verebilir.

Kendi yorumum;
Yukarıdakilere ek olarak birçoğunuzun da bildiği gibi ülkemizde faaliyet gösteren teyit.org gibi
haber teyidi yapabileceğiniz kaynaklar da mevcut. Ben bizzat teyit.org’u çoğu içeriğimde
kullanıyorum, tavsiye ederim.